Si loo xaqiijiyo amaanka tamarta ee Geeska Afrika, ayaa lagu wadaa in Turkiga uu geeyo maraakiibta dagaal si ay u difaacaan markab shidaal baaris ah oo Turkiga uu geenaayo biyaha Soomaaliya.
Sida laga soo xigtay laba ilo wareed oo xog ogaal u ah xaaladda labada dal, maraakiibta ayaa raaci doona markabka Oruc Reis, oo loo xilsaaray inuu cilmi-baaris ku sameeyo aagga dhaqaalaha gaarka ah ee Soomaaliya ee loo yaqaano (EEZ).
Horumarkan ayaa yimid kadib markii heshiis istiraatijiyadeed ay horaantii sanadkan kala saxiixdeen Turkiga iyo Soomaaliya.
Heshiisku waxa uu u ogolaanayaa Ankara in ay sahamiso oo ay qoddo khayraadka tamarta gudaha EEZ ee Soomaaliya iyada oo sidoo kale ka ilaalinaysa khataraha dibadda. Talaabadan ayaa muujinaysa saamaynta sii Fidaysa ee Turkigu ku leeyahay gobolka iyo hamiga tamarta ee sii kordhaya
Sahanka seismic ee Turkiga iyo Soomaaliya
Hawlgalka sahaminta t6amarta ee Turkiga, oo uu hoggaaminayo markabka Oruc Reis, ayaa tallaabo muhiim ah u ah qaybta tamarta ee Turkiga. Wasiirka Tamarta ee dalka Turkiga Alparslan Bayraktar ayaa shaaca ka qaaday in Shidaalka Turkiga ay heleen shatiyo ay ku sahminayaan saddex beerood oo waaweyn oo gaaraya 5,000 oo KM oo isku wareeg ah oo ku yaalla biyaha Soomaaliya.
Oruc Reis ayaa meelahaas ka sameyn doona sahamin 3D seismic ah, taasoo noqonaysa markii ugu horreysay oo tignoolajiyada casriga ah ee noocaan ah loo adeegsado badda Soomaaliya.
Tani waa markii ugu horreysay oo markab cilmi-baaris oo Turki ah uu ka howlgalo badweynta furan,” ayuu yiri Tunc Demirtas, oo ah falanqeeye ku takhasusay arrimaha Afrika oo ka tirsan Seta, oo ah machad Turki ah.
Biyaha furan ee Badweynta Hindiya ayaa keenaya caqabado gaar ah oo ay ka mid yihiin khataraha ka iman kara budhcad-badeedda iyo kooxaha kale ee cadawga ah, taas oo keentay in Turkigu uu qaado taxadar dheeraad ah oo uu ku ilaalinayo howlgalka.
Muhiimadda istiraatijiyadeed ee Soomaaliya
Danaha Turkiga ee Soomaaliya ayaa ka baxsan tamarta. Dirista maraakiibta si loo ilaaliyo Oruc Reis waa qayb ka mid ah istaraatiijiyada ballaaran ee Turkiga ee gobolka.
Sannadihii u dambeeyay, Turkigu waxa uu noqday mid ku adkaysta bariga Mediterranean-ka, isaga oo iska caabin adag kala kulmay Giriigga murannada dhuleed iyo xuquuqda sahaminta tamarta.
Hadda, Ankara waxay u weecanaysaa gacanka Cadmeed iyo biyaha Soomaaliya, gobolladaas oo ay ka jiraan caqabado iyo fursado cusub.
Biyaha ku xeeran Soomaaliya ayaa la rumeysan yahay inay hodan ku yihiin kaydka saliidda ee aan weli la faa’iidaysan, taasoo ka dhigaysa meesha ugu muhiimsan ee sahaminta tamarta.
Wasiir Bayraktar ayaa rajo ka muujiyay natiijooyinka suurtagalka ah, isagoo sheegay in xogta ugu horreysa ay muujinayso kayd shidaal oo rajo leh.
Haddii rajooyinkan ay rumoobaan, sahaminta ayaa si weyn u kordhin karta madax-bannaanida tamarta Turkiga, taas oo u oggolaanaysa in ay ganacsigeeda si dhakhso ah u iibiso oo ay ku darto dhaqaalaheeda.
Helitaanka Shidaalka: Faa'iido u leh dhaqaalaha Soomaaliya?
Heshiiska Turkiga uu la galay Soomaaliya waxaa ka mid ah “heshiiska wax-soo-saarka”, kaas oo hubinaya in dowladda Soomaaliya ay ka faa’iideysan doonto shidaal laga helay gudaha baddeeda.
"Kadib marka la siiyo dowladda Soomaaliya saamiga ay xaqa u leedahay, saliidda soo hartay waxaa lagu iibin karaa suuqyada caalamka ama waxaa la keeni karaa warshadaha sifeynta ee Turkiga," Bayraktar ayaa sidaas yiri.
Habkaani wuxuu wax badan ka bedeli karaa dhaqaalaha jilicsan ee Soomaaliya, kaas oo muddo dheer la daalaa dhacayay faqri, xasilooni darro, iyo horumar la'aan.
Dhanka Soomaaliya, heshiisku wuxuu u soo bandhigayaa seef laba af leh. In kasta oo suurtogalnimada dakhliga ka soo xarooda shidaalka uu keeni karo dhaqaale aad loogu baahan yahay, haddana waxaa walaac laga muujiyey sida ay dawladda Soomaaliya u maarayn doonto kheyraadkan cusub ee la helay.
Daah-furnaanta, maamul wax ku ool ah, iyo wax ka qabashada tabashooyinka gudaha ayaa muhiim u ah xaqiijinta in hantida shidaalka ay ka faa’iideysato dadka Soomaaliyeed halkii ay uga sii dari lahaayeen caqabadaha jira.
Caqabado dhanka ammaanka ah oo ka jira badda Soomaaliya
Biyaha Soomaaliya ayaa caan ku ah burcad badeedda, waxaana gobolka ka dhacay xasillooni darro weyn oo badda ah muddo sanado ah. Soo daad gureynta maraakiibta Turkiga waxaa loo arkaa inay tahay tallaabo lagama maarmaan ah si Oruc Reis looga ilaaliyo weerarrada burcad-badeedda iyo khataraha kale ee amniga.
"Turkiga waxa uu qaadayaa taxadarka ugu badan sababtoo ah khatarta ay leeyihiin budhcad badeeda iyo khataraha dhulka ku salaysan ee suurtogalka ah," Demirtas ayaa carabka ku adkeeyay.
Joogitaanka ciidamada badda waxaa loogu talagalay in laga hortago burcad badeedda iyo in lagu sugo howlgallada Turkiga ee ka dhanka ah caqabado kasta oo siyaasadeed oo ka dhalan kara.
Gacanka Cadmeed waa marin badeed muhiim ah, carqalad kasta oo ku timaada howlgalka sahaminta Turkiga waxay saameyn ballaaran ku yeelan kartaa suuqyada tamarta adduunka.
Ku lug lahaanshaha sii kordheysa ee Turkiga ee tamarta iyo waaxyaha difaaca Soomaaliya waxaa sidoo kale laga eegi karaa muraayadda juqraafiga gobolka.
Horaantii sanadkan, Soomaaliya waxay Turkiga la gashay heshiis lagu xoojinayo awooddeeda difaaca badda, iyadoo heshiiskan uu ku soo beegmay xilli ay Itoobiya iskaashi milateri la leedahay maamulka la baxay Somaliland.
Sida ku cad heshiiskaas, Itoobiya waxay xaq u leedahay inay Somaliland ka dhisto deked ciidan, taas oo keentay in Soomaaliya ay xoojiso xidhiidhka Turkiga oo ay ka dhigan tahay dheellitirnaan.
Labo wareeg oo wada hadal ah oo uu Turkiga garwadeen ka ahaa Soomaaliya iyo Itoobiya ayaa lagu guuldareystay in lagu xaliyo xiisadda taagan, waxaana xaaladdu ay tahay mid xasaasi ah.
Joogitaanka milatariga iyo dhaqaalaha ee Turkiga ee Soomaaliya ayaa loo arkaa qayb ka mid ah dadaallada ballaaran ee lagu doonayo in lagu maareeyo saameynta Geeska Afrika, oo ah gobol sii kordheysa muhiimadda istaraatiijiyadeed sababtoo ah waxa uu u dhow yahay waddooyinka muhiimka ah ee ganacsiga badda.
Heshiiska Turkiga iyo Soomaaliya ayaa ka mid ah heshiisyo dhowr ah oo muujinaya xiriirka qotoda dheer ee labada dal. Bishii Febraayo, labada dal ayaa kala saxiixday heshiis iskaashi oo dhanka difaaca iyo dhaqaalaha ah si loo xoojiyo awoodda ciidamada badda Soomaaliya.
Heshiiskii sahaminta shidaalka iyo gaaska la saxeexay bishii Maarso ayaa sii xoojinaya doorka Turkiga ee horumarinta tamarta mustaqbalka ee Soomaaliya.
Iyadoo Turkigu sii wado ballaarinta hamigiisa tamareed, joogitaankiisa Soomaaliya wuxuu noqon karaa tiir-dhexaadka istiraatijiyadda ballaaran ee gobolka.
Gelitaanka maraakiibta waa hal dhinac oo ka mid ah xidhiidhkan dhinacyo badan leh, kaas oo isku daraa iskaashiga difaaca iyo iskaashiga dhaqaale.
0 Comments